Inleiding
In de artikelenreeks -sinds 2010- over het vroegere kapeldorp Heusdenhout, aanvankelijk in wijkblad
Heusdenhouts Nieuws en na het samen gaan in wijkblad Brabantpark & Heusdenhout Nieuws, is menig onderwerp gepasseerd. Om precies na te gaan hoeveel bewoners (of hoe weinig zo u wilt) Heusdenhout oorspronkelijk had, met name op het moment van de gedeeltelijke (01-01-1942) en totale annexatie (01-06-1961), ontbreken gedetailleerde gegevens.
De registratie van de bewoners in de vroegere gemeente Ginneken en Bavel en overige gemeenten vond plaats op zogenoemde gezinskaarten. Alle personen, volwassenen en kinderen, werden daarin opgesomd evenals alle mutaties, zoals na geboorte, vertrek of overlijden. Naast de opsommingen per gezin hield de gemeente ook adresboeken bij waarin per woonadres de hoofdbewoner en indien relevant hun beroep werd geregistreerd.
Uitgangspunt
Waren alle oude gezinskaarten nog aanwezig en toegankelijk, dan zou het een groot karwei zijn om het juiste aantal personen van de genoemde data te tellen. Vandaar dat is gekozen voor een globalere manier om een indruk van de omvang van het dorp te verkrijgen. De adresboeken werden om de tijd uitgebracht. Het zou heel toevallig zijn wanneer deze tot op de annexatiedata bijgewerkt beschikbaar zouden zijn. Daarom wordt uitgegaan van de adresboeken die wel beschikbaar zijn en waarvan de data van uitgifte zo dicht mogelijk bij de annexatiedata liggen.
Voor 1 januari 1942 is dat het adresboek van de gemeente Ginneken en Bavel van 1 januari 1940.
Voor de annexatiedatum 1 juni 1961 is uitgegaan van het adresboek van de gemeente Breda van 1 januari 1965. Er zullen vast veranderingen zijn op getreden in de tussenliggende jaren, maar dat is voor een globale benadering minder erg.
Aanname
Omdat in de adresboeken alleen hoofdbewoners worden aangegeven is het nodig om vermenigvuldigingsfactoren te gebruiken om tot een inschatting te komen. Dat de gekozen factoren discutabel zijn is duidelijk.
Om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen worden onderscheiden: hoofdbewoners met een beroep en hoofdbewoners zonder beroep. Laatstgenoemde groep kent de onderverdeling: gepensioneerde mannen en weduwen.
Van de hoofdbewoners waarvan een beroep is aangegeven, wordt aangenomen dat van hen het merendeel gehuwd is en er kinderen zijn. Ofschoon kinderrijke gezinnen vaak voorkwamen wordt 4 als factor genomen (vader, moeder en gemiddeld twee kinderen).
Voor de hoofdbewoners zonder beroep is aangenomen dat het gepensioneerden betreft, eventuele kinderen het huis al uit zijn en dat er in veel gevallen nog een partner is. Hiervoor is de factor 1,8 genomen.
Voor de weduwen is aangenomen dat nagenoeg alle kinderen het huis uit zijn op een beperkt aantal na, vandaar de factor 1,2.
Schatting aantal bewoners (annexatie 1-1-1942) vanuit adresboek dd.1 januari 1940
Het adresboek geeft aan dat er 214 hoofdbewoners zijn met een beroep, 69 hoofdbewoners zonder beroep en 33 weduwen. Met de eerder aangegeven factoren zijn dat 1020 inwoners.
In dit adresboek zijn alle hoofdbewoners waarvan de mannelijke partner is overleden aangeduid als weduwe.
Van de aangegeven hoofdbewoners met een beroep geven er 32 aan land- of tuinbouwer te zijn.
Schatting aantal bewoners bij de gehele annexatie (1-6-1961) vanuit adresboek dd.1 januari 1965
De term weduwe komt hierin niet voor, maar wordt een hoofdbewoner zonder beroep vermeld met de naam van de echtgenoot en haar meisjesnaam dan is aangenomen dat het een weduwe betreft.
Het adresboek telt 206 hoofdbewoners met een beroep, 32 hoofdbewoners zonder beroep en 23 weduwen.
Passen we de aangenomen factoren toe dan geeft dat 909 inwoners.
Onder de hoofdbewoners met een beroep zijn 23 land- of tuinbouwers en een grote diversiteit aan andere beroepen.
Mocht u interesse hebben in de gegevens per straat, meldt het de redactie.
foto 1: Boerderij fam. de Jongh Molengrachtschestraat
foto 2: Boerderij fam. Halters Heusdenhoutsestraat
foto 3: Boerderij fam. Bartels nabij het begin van de Kapelstraat
foto 4: Deel van de oude Kapelstraat
foto 5: Dorpskern Heusdenhout
foto 6: Het Leike gaat onder de Heusdenhoutseweg door
foto 7: Overweg Moleneindstraat
foto 8: Tilburgseweg met langzaam verkeerspoor en broers Vervest
Editie 120 - juni 2025 - geschreven door: Heemkundekring Paulus van Daesdonck