Waar komt de naam van een straat nou eigenlijk vandaan? Hoe leuk het ook is om dat te onderzoeken, het betekent niet altijd dat je een eenduidig antwoord krijgt. Dat was ook deze keer het geval. Ik vroeg me zelfs af; moet ik hier wel over schrijven? Maar zeg nou zelf, de straatnaam Kemelstede zet je aan het denken, toch? Want wat is in hemelsnaam een kemelstede?
Afbeelding: Overzicht van de huisnamen en omnummering uit het pondboek van 1800 -1900.
Geel gemarkeerd: Huis de Kemel. (Bron: Stadsarchief Breda)
Kamelenboerderij in Heusdenhout?
Een snelle zoekopdracht leert me dat kemel vroeger een ander woord was voor kameel. Stede is een synoniem voor boerderij. Kortom, kemelstede betekent Kamelenboerderij. Dat roept vragen op nietwaar? Waren er vroeger kamelen in Heusdenhout? Die kans lijkt mij gering. Wel blijkt er een huis te hebben gestaan met de naam Kemelstede, welke voor het eerst opduikt in 1639. Volgens Gerard Otten, schrijver van het boek De Straten van Breda, zou dat aan de westzijde van de Heusdenhoutseweg hebben gestaan, ten zuiden van de kapel.
Ook kamelen in Breda
De naam Kemel voor een huis kwam blijkbaar vaker voor. In de 15e eeuw lag er in de binnenstad van Breda een grote hoeve met erven. Uit die hoeve zouden later een Huis de Kemel in de Caterstrate (nu Catharinastraat) en een Huis De Kemel aan de Gasthuysstrate zijn ontstaan. Op steenworp afstand van elkaar dus want ooit deelden ze waarschijnlijk hetzelfde erf. Een groot deel van de huidige Veemarktstraat behoorde vroeger tot de Boschstraat. Samen vormden zij één straat, namelijk de Gasthuysstrate (genoemd naar het gasthuis, nu Stedelijk Museum).
Twee kemels, één eigenaar?
Op de locatie van Huis De Kemel aan de Gasthuysstrate bevindt zich tegenwoordig het adres Veemarktstraat 61. Nu zit daar het Griekse restaurant Rhodos. Maar uit één van de pondboeken (waarin onroerend goed werd vastgelegd) werd duidelijk dat ene Jan Peeter Claessen in Huis de Kemel aan de Gasthuysstrate in Breda woonde. En laat deze J.P. Claessen nou toevallig vanaf 1634 ook de bezitter zijn van een stuk grond te Heusdenhout.
Toeval en een sterrebos
Of op dat stuk grond ook de boerderij Kemelstede stond is niet met zekerheid te zeggen maar toevallig is het wel. In het jaar 1803 duikt de naam wéér op in archieven. Deze keer gaat het om een perceel zaailand wat Kemelstede werd genoemd. Dit perceel hoorde bij de gelijknamige boerderij en lag volgens de documenten net ten zuiden van het Sterrebos. Laat dat nou toevallig de straatnaam zijn die tegenwoordig naast Kemelstede ligt. Een sterrebos was een parkachtig bos waarvan de paden in een stervorm lagen.
Blunder, dakvorm of Bijbelse verwijzing?
Al deze toevalligheden verklaren nog steeds weinig over de naamgeving. Ik heb wel een aantal mogelijkheden gevonden:
In het Zuid-Nederlands (tegenwoordig Vlaams) werd het woord kemel ook wel gebruikt voor iets wat lelijk of een blunder was. Nou lijkt het mij onwaarschijnlijk dat een eigenaar zijn huis een mislukking zou noemen. Maar vaak werden namen die in de volksmond werden gebruikt uiteindelijk ook in officiële geschriften overgenomen.
Een tweede optie is dat de naam voortkomt uit de vorm die het dak van sommige boerderijen hadden. Deze hadden als het ware een bult welke als hooizolder werd gebruikt. De bultvorm doet denken aan die van een kameel of dromedaris. Of het pand in Breda of de hoeve in Heusdenhout zo’n dak hadden heb ik niet kunnen achterhalen.
Tenslotte zou het ook nog te maken kunnen hebben met de Bijbelse uitspraak “het is lichter voor een Kemel om door het oog van de naald te gaan dan voor een rijke om het Koninkrijk Gods binnen te gaan.” Het zou kunnen dat huiseigenaar Jan Peeter Claessen of één van zijn voorgangers gelovig was en om die reden deze verwijzing heeft gebruikt.
Het waarom van de kameel
Kemelstede betekent dus eigenlijk kamelenboerderij. Het was de naam van een hoeve die vroeger in de buurt van de Heusdenhoutse kapel stond. Waarom er kemel/kameel in de naam zat? Ik heb een aantal verklaringen gevonden maar toch blijft het onduidelijk. Hopelijk vind ik de volgende keer wel een éénduidig antwoord wanneer ik een andere straatnaam uitpluis.
Afbeelding: De twee gele pijlen geven de locaties aan van de twee panden die ooit Huis De Kemel heetten, voortgekomen uit een hoeve die op die plek had gestaan. Afbeelding: Google Maps, huidige situatie.
Bronnen:
- Stadsarchief Breda
- Jaarboek De Oranjeboom, nr 65 en nr 46
- Heemkundekringhetlandvangastel.nl
- Geschiedenisvanzuidholland.nl/ historische boerderijen
Editie 122 - dec 2025 - geschreven door: Ilona Hufkens
Straatnaam, straatnamen, wijknaam
